ΟΙ ΦΟΒΙΕΣ ΣΑΝ ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΒΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ & ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΖΩΗΣ

Τι είναι οι φοβίες και πώς δημιουργούνται;

ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Ο ψυχίατρος και ιδρυτής της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ θεώρησε ότι οι «φοβίες προέρχονται από νευρώσεις της παιδικής ηλικίας».

Το 1924, ο Watson, Αμερικανός ιδρυτής της ψυχολογίας της συμπεριφοράς, υποστήριξε ότι «οι φοβίες είναι συνηρημένες αντιδράσεις ή ειδικοί τρόποι συμπεριφοράς και αντιδράσεις έναντι επώδυνων βιωμάτων».

Οι φοβίες είναι νευρώσεις κατά τις οποίες το προσβαλλόμενο άτομο έχει γνώση της παθολογικής του κατάστασης. Η αγοραφοβία, όπως και οι άλλοι φόβοι, καταγράφονται από ψυχοτραυματικά βιώματα κυρίως της παιδικής και εν συνεχεία της μετέπειτα ηλικίας του φοβικού ατόμου.

Οι φοβίες της παιδικής ηλικίας, μένουν πολλές φορές σε λανθάνουσα κατάσταση κατά την ενήλικη ζωή και κάνουν την εμφάνισή τους μπροστά σε μία ψυχοτραυματική εμπειρία, σε μια στρεσογόνα κατάσταση, σε ένα έντονο συγκινησιακό σοκ, όπως θάνατος προσφιλούς προσώπου, χωρισμοί, πτωχεύσεις, γενικά μεγάλες αποτυχίες, έντονη συναισθηματική φόρτιση κλπ. Κατ’ επανάληψη ανακαλύπτουμε στους φοβικούς μια αρκετά μακριά περίοδο της παιδικής τους ηλικίας κυριευόμενη από παιδικές φοβίες όπως νυχτερινοί φόβοι, φόβοι ζώων κλπ.

Οι φοβικοί παρουσιάζουν διάφορους μηχανισμούς άμυνας, όπως προβολή, απώθηση, καταπίεση και μετάθεση, με σκοπό να απαλλαγούν, να μειώσουν το βαθμό έντονης φοβίας τους. Με τη μετάθεση, το συγκεκριμένο πρόβλημα της αγοραφοβίας, μετατοπίζεται σε κάποια άλλη κατάσταση, η οποία εκδηλώνεται με άλλο τρόπο.

Οι αγοραφόβοι παρουσιάζουν κυρίως κρίσεις πανικού, έντονο φόβο μήπως χάσουν τον έλεγχο του εαυτού τους, χάσιμο ελευθερίας.

Οι φοβίες είναι φόβοι προς μια συγκεκριμένη κατάσταση, η οποία προκαλεί κάποιο κίνδυνο. Την ώρα της κρίσης, επικρατεί ένας φανταστικός έντονος κίνδυνος θανάτου, ο οποίος πολλές φορές περνά από το ασυνείδητο στο συνειδητό επίπεδο. Στη βάση και στο ξεκίνημα μιας φοβίας διακρίνουμε ένα έντονο άγχος. Είναι σύνηθες το φαινόμενο του ατόμου που περνά από μια ανοικοδόμητη αγχώδη περίοδο, να καταλήγει τελικά στην εμφάνιση μιας φοβικής νεύρωσης.

Στον φοβικό, το ερέθισμα που προκαλεί τη φοβία, προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και έχει σχέση με το χρόνο και το χώρο και κυρίως με το αίσθημα θανάτου.

Ενώπιον μιας φοβικής κατάστασης, το άτομο εμφανίζει ορισμένα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Από ψυχολογικής πλευράς, αισθάνεται ένα δυσάρεστο συναίσθημα, κάπως μελαγχολία, μια αναμονή κάποιου κινδύνου και συγκεκριμένα έναν ασυνείδητο φόβο θανάτου. Σαν σωματικά συμπτώματα εμφανίζει ταχυκαρδία, ζαλάδες, αναπνευστικές ενοχλήσεις, αίσθημα πνιγμού, αίσθημα αστάθειας, τάσεις για λιποθυμία,  ζάλη,  ταχυκαρδία, αυξημένη εφίδρωση, μετάβαση από κρύο σε ζέστη, μούδιασμα στα άκρα, πόνος στο στήθος και τους μυς, εντερικές διαταραχές.    

Ταξινόμηση φοβιών

Οι φοβίες κατατάσσονται σε 3 κατηγορίες : α) στις φοβίες της κατάστασης (π.χ. αγοραφοβία, κλειστοφοβία κλπ.), β) στις φοβίες της παρόρμησης (π.χ. φόβος των όπλων μήπως σκοτώσει, φόβος μην κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους κλπ.) και γ) στις φοβίες ορίων (π.χ. φόβος μικροβίων, μικρών και μεγάλων ζώων, νοσοφοβία κλπ.).

Όπως διαπιστώνουμε, κατατάσσουμε τις φοβίες σε σχέση με το περιεχόμενό τους, που αναφέρεται σε ειδικές καταστάσεις, σε πρόσωπα, σε ζώα και σε αντικείμενα.

Τί είναι η αγοραφοβία και πώς εκδηλώνεται;

Η αγοραφοβία είναι είδος φοβικής νεύρωσης. Είναι λέξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, η οποία συνίσταται από την αγορά (δημόσια πλατεία που γινόντουσαν οι αγοραπωλησίες) και τη φοβία.

Η αγοραφοβία θεωρείται μία από τις πιο συνηθισμένες φοβίες. Είναι ο φόβος των μεγάλων και ανοικτών εκτάσεων, των δρόμων, των γεφυρών, των μεγάλων άδειων αιθουσών, των πλατειών, των δημοσίων χώρων, σε μέρη που συναθροίζονται πλήθη, σε μεγάλους αυτοκινητόδρομους, σε τούνελ, σε λεωφορεία, σε σινεμά, σε γκαράζ, σε εμπορικά κέντρα κλπ.

Εκδηλώνεται σε ορισμένα άτομα που φοβούνται να βρεθούν σε δημόσιους χώρους, σε μεγάλες και ανοικτές εκτάσεις, σε δρόμους, σε γέφυρες, σε πλατείες και σε μεγάλες άδειες αίθουσες. Η κρίση του αγοραφόβου εμφανίζεται υπό μορφή πανικού, ο οποίος εκδηλώνεται με λιποθυμίες, με έντονο άγχος, με ζαλάδες με τρεμούλα σε όλο το κορμί, με σφίξιμο στο στομάχι, με ταχυκαρδίες, με δύσπνοια, με περικάρδιο κόμπο, με αναπνευστικά προβλήματα, με εφιδρώσεις.

Οι ασκήσεις γυμναστικής είναι απαραίτητες στον αγοραφόβο, γιατί μ’αυτόν τον τρόπο καλυτερεύει το αναπνευστικό του σύστημα, το οποίο λόγω πανικού δεν λειτουργεί όταν υποστεί κρίση.

Ο αγοραφόβος κατέχεται από μια αρνητική σεξουαλική τάση. Ασχολείται καθημερινά με τα ίδια πράγματα και όχι με καινούρια, γιατί η αλλαγή και το άγνωστο τον φοβίζουν, τον αγχώνουν. Όταν η αγοραφοβία παρατείνεται, τότε οδηγεί σε μελαγχολία και σε μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να βγει έξω, απομονώνεται από την κοινωνία και ζει σιγά-σιγά στο δικό του φοβικό-μελαγχολικό κόσμο.

Η αγοραφοβία παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με την αγχώδη νεύρωση, την υστερία εκ μετατροπής, την ιδεοληπτική νεύρωση, τη μελαγχολία και τη σχιζοφρένεια. Δεν πρέπει να συγχέεται όμως με αυτές τις ασθένειες και επιβάλλεται να γίνει η σωστή διαφορική διάγνωση.

Αποσπάσματα από συνεντεύξεις των αγοραφόβων:

Ας προσέξουμε τι μαρτυρούν μερικοί αγοραφόβοι περιγράφοντας την αγοραφοβία τους σε περίοδο πανικού :

• Όταν με πιάνει πανικός αισθάνομαι μια τρεμούλα σε όλο μου το σώμα.
• Κάποια στιγμή νόμιζα ότι τραύλιζα σαν να πάθαινα εγκεφαλικό.
• Μπορώ να πω ότι με κανέναν και με τίποτα δεν αισθάνομαι ασφάλεια. Γενικώς  κάθε μέρα είναι μια πάλη για μένα. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πιέζομαι και πάντα αισθάνομαι άσχημα.
• Κάθε εβδομάδα, δεν ξέρω τι θα μου συμβεί και συνέχεια ζω με ένα άγχος, αν θα περάσει ανώδυνα η κάθε μου μέρα.
• Μόλις φεύγουν όλοι, αρχίζει το μυαλό μου και δουλεύει αρνητικά, δεν ξέρω τι λειτουργεί μέσα μου και μόλις μένω μόνη μου μου έρχεται η ζαλάδα, το σφίξιμο στο στομάχι, η αστάθεια και γενικώς αισθάνομαι πάρα πολύ χάλια.
• Αισθάνομαι έναν πανικό με σφίξιμο στο στομάχι και σταμάτημα αναπνοής.
• Ορισμένες φορές σφίγγεται το στομάχι μου, μετά χαλαρώνω και ξανά το ίδιο. Έχει καταντήσει τελείως κουραστικό. Κάθε μέρα και κάτι έχω. Προσπαθώ να πάω ενάντια στους φόβους μου, αλλά δεν μπορώ, λες και είναι κάτι υπερφυσικό που με καθοδηγεί.
• Υπάρχουν ώρες που αισθάνομαι ότι τρελαίνομαι, ότι θέλω βοήθεια από κάποιους ανθρώπους και άλλες φορές με πιάνει μια απογοήτευση, ένα κενό. Λέω ας πούμε, να πάω κάπου και αμέσως μετά σκέφτομαι, «μα αφού δεν θα τα καταφέρω, άσε καλύτερα, μείνε μέσα στο σπίτι».

Πίσω απ’ όλες αυτές τις εκμυστηρεύσεις των αγοραφόβων διαπιστώνουμε τις έντονες ενοχλήσεις που παρουσιάζονται στο σωματικό και ψυχολογικό τους επίπεδο. Ο ψυχικός τους κόσμος, εμφανίζεται να υποφέρει κάθε στιγμή που περνά, προσπαθώντας να κάνουν έναν αγώνα επιβίωσης, που σύμφωνα μ’αυτούς, δεν οδηγεί πουθενά. Αισθάνονται διαρκώς ένα κενό, μία ανασφάλεια, μία αρνητικότητα, μία απαισιοδοξία και μία αναμονή κινδύνου, η οποία τους αγχώνει και τους οδηγεί στην ψυχική κούραση, εξασθένηση.

Θεραπεία της αγοραφοβίας

Η βασική μέθοδος θεραπείας είναι η ψυχοθεραπεία, στην οποία συμβάλλει αρκετά η κατανόηση και η συμμετοχή όχι μόνο του ίδιου του αγοραφόβου, αλλά και του άμεσου περιβάλλοντός του. Όταν η αγοραφοβία του ατόμου βρίσκεται σε έξαρση, τότε μπορεί να βοηθηθεί και από ηρεμιστικά, αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία μειώνονται παράλληλα με την ψυχοθεραπεία, μόνο όταν θεραπεύεται το πρόβλημα.

Η υπνοθεραπεία βοηθά πολύ γιατί εμφανίζει την πηγή του προβλήματος που βρίσκεται στο ασυνείδητο, κάνοντας παλινδρόμηση στο παρελθόν. Υπάρχουν γεγονότα που έχουν απωθηθεί, τα οποία έχουν τραυματίσει το άτομο, με συνέπεια την εμφάνιση φοβίας, φόβου. Όταν αυτά τα γεγονότα γίνουν συνειδητά, τότε οι ψυχοσωματικές διαταραχές αντιμετωπίζονται ευκολότερα και επέρχεται η θεραπεία.

Οι σύγχρονες ψυχοθεραπείες ομαδικές ή ατομικές, όπως η Gestalt Therapie, Cri Primal (Πρωτογενή Κραυγή), οποίες ασχολούνται με το νοητικό-συναισθηματικό-δυναμικό-ενεργητικό-ενστικτώδες στοιχείο του ανθρώπου βοηθώντας στην απελευθέρωσή του διαφόρων συναισθημάτων, αναμνήσεων, τραυματικών βιωμάτων.

Η relaxation, yoga, ψυχοθεραπευτικές ομάδες, art thérapie (γραφή, ζωγραφική κλπ.) θεραπεύουν τον πάσχοντα από την αγοραφοβία.

Επίσης οι βιοενεργειακές ασκήσεις συμβάλλουν αρκετά ως προς την καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, με αποτέλεσμα να μειώσουν την ένταση της κρίσης, ακόμα και να την προλάβουν, καθώς επίσης και να μην ξαναεκδηλωθεί ποτέ.

Η αγοραφοβία θεραπεύεται πάντοτε, μόνο που όσο πιο βαριά είναι και έχει γίνει χρόνια, τόσο πιο μεγάλο χρονικό διάστημα απαιτείται για τη θεραπεία της. Η οικογένεια του αγοραφόβου πρέπει να τον βοηθά απομακρύνοντάς τον σιγά-σιγά και σταθερά από τον δικό του χώρο. Θα πρέπει να βγαίνει καθημερινά με άτομα της εμπιστοσύνης του, κάνοντας κάθε φορά κάποια μέτρα πιο μακριά από το σπίτι του. Η αποκατάσταση της υγείας του είναι πλέον θέμα χρόνου.

Η αυτοίαση, η αυτοθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί και από τον ίδιο τον πάσχοντα από αγοραφοβία.\

Κατερίνα Σούμπαση

Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια

Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)

Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)

(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)

Τηλ.: 69 47 69 57 07