Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2012

ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΟΝ ΟΧΛΟ



Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν είναι μόνοι τους από ότι όταν δρουν μέσα στην ομάδα. Από αυτή την παρατήρηση προκύπτουν μερικά ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε :
Γιατί τα άτομα μέσα στις ομάδες δένονται μεταξύ τους και αντιδρούν ως σύνολο;
Γιατί δεν αντιστέκονται στον αρχηγό τους;
Γιατί κυριαρχεί η προσωπική αστάθεια, με συνέπεια να χάνουν την ατομικότητά τους;
Γιατί δεν αποσκοπούν πλέον στο προσωπικό τους συμφέρον;
Γιατί υιοθετούν κοινή συμπεριφορά και γνώμη με την ομάδα, στην οποία ανήκουν;
Γιατί τέλος, οι ομάδες γίνονται άλλοτε επικίνδυνες και άλλοτε δρουν ευεργετικά μέχρι του σημείου να είναι ικανές να ανατρέψουν και τα πλέον παντοδύναμα αντιδημοκρατικά καθεστώτα;
Πρώτα ασχολήθηκαν με τη διάσταση αυτή της συμπεριφοράς ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Από τότε σταδιακά αναπτύχθηκε και καταγράφηκε ο κλάδος της Επιστήμης υπό τον τίτλο «Κοινωνική Ψυχολογία», ο οποίος ασχολείται με την παρατήρηση και την ερμηνεία της κοινωνικοποίησης του ανθρώπου, δηλαδή τη μελέτη των σχέσεών του με τα άλλα άτομα της κοινωνίας.
Μέσα στην ευρύτερη Κοινωνική Ψυχολογία εξετάζεται επιμέρους η Συλλογική Ψυχολογία. Η Συλλογική Ψυχολογία μελετά τα φαινόμενα συλλογικού χαρακτήρα, που είτε απαντώνται σε συνάφεια, είτε είναι καταστρεπτικά και εμπλέκουν τους συνειδητούς και ασυνείδητους μηχανισμούς των εκάστοτε κοινωνιών. Αυτοί οι μηχανισμοί αφορούν συνήθως στις σταθερές μάζες ή τα πλήθη, που περιστασιακά δέθηκαν μεταξύ τους ή τις σχέσεις αυτών με τις μειονότητες.
Η Συλλογική Ψυχολογία ασχολείται επίσης με τις ομάδες μειονότητας-πλειονότητας και τη σχέση αυτών με την εκάστοτε εξουσία, εκείνοι που ακολουθούσαν σαν πρόβατα τους αρχηγούς τους και βίωναν το φόβο της εξόδου από το μαντρί, με το λύκο να παραμονεύει.
Ο μεγάλος Λε Μπον υποστήριξε ότι «ο όχλος είναι ένα κοπάδι, που δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς εξουσία». Για το Λε Μπον, «οι μονάδες του όχλου που θα είχαν προσωπικότητα αρκετά έντονη για να αντιδράσουν στην υποβολή, είναι αριθμητικά ελάχιστες και παρασύρονται κι αυτές από το ρεύμα. Το πολύ που μπορούν να κάνουν είναι μια παρέκκλιση με μια διαφορετική υποβολή. Μια κατάλληλη λέξη, μια εικόνα που κάποιοι τη θύμισαν έγκαιρα, απέτρεψε κάποτε τους όχλους από αιματηρές πράξεις».
Διαφορετικά από το πλήθος συμπεριφέρονται κάποια άτομα που είναι αποφασισμένα να διατηρήσουν την ατομικότητά τους. Μιλάμε για άτομα με ψυχική αντοχή και με στερεά «πιστεύω». Τέτοια άτομα συνήθως κοσμούν το Πάνθεον των γνωστών επαναστατών ενάντια σε κάθε μορφή κατεστημένο. Οι περισσότεροί τους υπήρξαν έντιμοι ιδεολόγοι, πρωτεργάτες επαναστάσεων στις οποίες φυσικά χύθηκε πολύ αίμα, η συνηθισμένη κοινωνική διαδικασία με την οποία ανατρέπονται οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις-εξουσίες.
Ένας άλλος σύγχρονος και κορυφαίος επιστήμονας, ο Serge Moscovici, στο βιβλίο του «Ψυχολογία των Δραστήριων Μειονοτήτων», βλέπει μια συμμετρία : «Οι μειονότητες προσπαθούν να μεταμορφώσουν τις συμπεριφορές και τα ίδια πιστεύω τους σε δημόσιες συμπεριφορές και τις δημόσιες δηλώσεις σε προσωπικές τους συμπεριφορές και πιστεύω».
Η ψυχολογία της πλειονότητας ήταν αυτή των κοινωνικών επιρροών, ενώ η ψυχολογία της μειονότητας ήταν αυτή που έφερε τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές, όπως συνέβη στη Γαλλική και στη Ρωσική Επανάσταση.
Μέσα στην κοινωνική ομάδα, το άτομο επηρεάζεται από τους άλλους και ταυτίζεται μαζί τους, προσαρμόζοντας τη συμπεριφορά του ανάλογα προς εκείνη των άλλων ατόμων, έξω και πέρα από τα ατομικά του πιστεύω.
Ο Λε Μπον έλεγε ότι τα άτομα μέσα στην ομάδα αν και δεν κουράζονται να εκφέρουν προσωπικές γνώμες, ακολουθούν ξεκούραστα τον αρχηγό τους. Ο Λε Μπον διατυπώνει επίσης ότι η συλλογική αντίδραση, δημιουργείται από μία συναισθηματική στοργική και ασυνείδητη δύναμη. Τα άτομα συμβιβάζονται στις ομάδες για να επιδοκιμαστούν από αυτές.
Τα πρώτα γνωρίσματα του όχλου είναι η ανυπαρξία της συνειδητής προσωπικότητας, η έλλειψη κριτικού πνεύματος, η κατάπτωση της νόησης, ο αποπροσανατολισμός των προσωπικών συναισθημάτων και σκέψεων, η αυταρχικότητα, ο συμβιβασμός, η αφέλεια, η ευπιστία, ο παρορμητισμός (γιατί ο όχλος κυριεύεται από ένστικτα και αποκτά το αίσθημα ακατανίκητης δύναμης ) κλπ.
Η βάση αυτής της Ψυχολογίας του Όχλου, στηρίζεται στη δύναμη της ύπνωσης. Γιατί συνήθως ο αρχηγός, όντας ο δημαγωγός, προκαλεί εντυπώσεις, οι οποίες επηρεάζουν τα άτομα. Έχει σημασία όμως ο τρόπος, κατά τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα που προκαλούν εντυπώσεις. Κατά τον Λε Μπον, όποιος ξέρει την τέχνη του να προκαλεί εντύπωση στη φαντασία των όχλων, έχει και την τέχνη να κυβερνάει. Ο «τεχνίτης» αυτός που έχει ως βασικότερο χαρακτηριστικό του το γόητρο, χρησιμοποιεί τρία μέσα : τη διαβεβαίωση, την επανάληψη και τη μετάδοση.
Σύμφωνα με τον Λε Μπον, «οι ηγέτες των μικρών ανθρώπινων ομάδων, ήταν κατά ασυνείδητο τρόπο πάντοτε ψυχολόγοι, ενώ διέθεταν ενστικτώδη και συχνά πολύ σίγουρη γνώση για την ψυχή των όχλων».
Μόνο λίγοι και εκλεκτοί, ιδεολόγοι επαναστάτες, κατορθώνουν να ξεφεύγουν από την επιρροή του υποβάλλοντος και του υποβαλλόμενου και συνεχίζουν να αγωνίζονται για το κοινό καλό.
Με τη γνώση όλων των παραπάνω, συμπεραίνουμε πως η ένταξη του ατόμου στις ομάδες, πρέπει να έχει ως βασικό σκοπό την ενσωμάτωσή του στην κοινωνία, με παράλληλη δημιουργία όμως της δικής του υπεύθυνης προσωπικότητας με κρίση, λογική, νοημοσύνη, συναίσθημα, δράση, πίστη, στόχους κοινά ωφέλιμους. Η διατηρημένη ατομικότητα θα βοηθήσει στην καλύτερη επικοινωνία με τους συνανθρώπους και δεν θα απομονώσει.

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Mετ/κό στη Δημοσιογραφία LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ



Κοινωνική προσφορά, αναγνώριση, ενασχόληση, οικονομικά συμφέροντα….
Ο άνθρωπος εκ φύσεως είναι ένα κοινωνικό ον, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να μένει μόνο του, απομακρυσμένο από τον κόσμο. Και όπως λέει η σοφή παροιμία «μόνος του κανείς δεν κάνει ούτε στον παράδεισο». Με αυτή τη λογική άρχισε ο κόσμος που βρίσκεται μακριά από τα αστικά κέντρα να ενεργοποιείται, να ασχολείται με τα κοινά, όχι μόνο από ενδιαφέρον για την αναβάθμιση του τόπου του, αλλά και για την ικανοποίηση των άμεσων ψυχικών του αναγκών, όπως την αποφυγή της μοναξιάς, την ανάγκη να αισθανθεί σαν ένα δυνατό μόριο του κοινωνικού συνόλου, που μπορεί να προσφέρει και να αναγνωρισθεί από τη μικρή του τοπική κοινωνία.
Αυτή η προσφορά τον υποχρεώνει να κρατά σε ετοιμότητα το πνεύμα του, τη νοημοσύνη του, το συναίσθημά του και τα ένστικτά του, τα οποία εκδηλώνονται δια μέσου της κινητικότητας, της δραστηριοποίησης και του αγώνα για ένα καλύτερο αύριο.
Είναι σίγουρο ότι όταν ζούμε σε ένα περιβάλλον, αρκετά θετικό, τότε υποχρεωτικά και εμείς βελτιωνόμαστε, διότι επηρεαζόμαστε απ’αυτά τα θετικά ερεθίσματα τα οποία ενσωματώνουμε. Όταν όμως το περιβάλλον μας είναι αρνητικό, τότε δεν μπορούμε να λάμψουμε και χανόμαστε στις σκουριές, κρατώντας συνήθως τα καλά εποικοδομητικά στοιχεία, σε λανθάνουσα κατάσταση.
Θεωρώ ότι τέσσερις είναι οι βασικοί λόγοι που ωθούν τα άτομα να εισέλθουν σε συλλόγους και να γίνουν είτε διοικητικά μέλη, είτε απλά :
1.      Ο Αλτρουισμός.
2.      Η Αυτοπροβολή.
3.      Η Ενασχόληση και
4.      Το Οικονομικό Όφελος.
Ο πρώτος λόγος είναι η προσφορά και η συμμετοχή των ατόμων στο Κοινωνικό Σύνολο, με σκοπό την αναβάθμιση διαφόρων τομέων. Όταν ο λόγος είναι αγνός, τότε μιλάμε για «Αλτρουισμό». Τι ωραιότερο απ’αυτό!!!
Ο δεύτερος λόγος είναι η ανάγκη για αναγνώριση της προσωπικότητας των ατόμων απ’την κοινωνία. Εάν η ανάγκη για αναγνώριση είναι σε υπερβολικό βαθμό, τούτο σημαίνει ότι πίσω απ’αυτή υπάρχει ένα κόμπλεξ κατωτερότητας, το οποίο είτε εκδηλώνεται, είτε καμουφλάρεται με ένα κόμπλεξ ανωτερότητας. Αυτό το κόμπλεξ μόνο καταστροφή μπορεί να δημιουργήσει στους γύρω του, διότι δεν αφήνει περιθώρια επικοινωνίας, επειδή το άτομο προσπαθεί να υποβιβάζει συνεχώς τον περίγυρό του με το υπέρμετρο εγώ του.
Δυστυχώς πολλοί πρόεδροι, αρχηγοί είτε συλλόγων, είτε κρατών με το αρρωστημένο εγώ τους, που άγγιξε το παραλήρημα της παντοδυναμίας διασκόρπισαν μια ασήκωτη ομίχλη σε ολόκληρη την οικουμένη. Μιλάμε για αδυναμίες που εξελίσσονται σε συναισθήματα κατωτερότητας, που προσπαθούν να υπεραναπληρωθούν δημιουργώντας ένα αρρωστημένο κόμπλεξ ανωτερότητας.
Σε φυσιολογικά πλαίσια σε όλους τους ανθρώπους αρέσει η επιβράβευση, η οποία χρησιμοποιείται και σαν κίνητρο για αγώνα.
Η 3η κατηγορία περιλαμβάνει άτομα που επιζητούν μια ενασχόληση, όπως οι συνταξιούχοι, οι νοικοκυρές, οι άνεργοι κλπ. Έχουν ανάγκη να ξεφύγουν απ’αυτή την ερημιά, που τους περικυκλώνει, να δραστηριοποιηθούν νοητικά και σωματικά. Δηλ. αισθάνονται την είσοδό τους στους συλλόγους σαν ένα είδος χόμπι, εργασιοθεραπείας, που τους γεμίζει όχι μόνο ψυχικά, αλλά και χρονικά, καλύπτοντας τις κενές ώρες τους.
Η 4η κατηγορία περιλαμβάνει άτομα που σκοπό έχουν το οικονομικό κέρδος. Δηλ. να κάνουν διάφορες «κομπίνες» με σκοπό να τα «οικονομήσουν». Η απάτη έχει ενσωματωθεί στο αίμα τους και πολλές φορές όσο μεγαλύτερη είναι η θέση τους, τόσο οι οικονομικοί τους πόροι αυξάνονται περιέργως.
Η αγνή λέξη κλειδί όλων των συλλόγων είναι «αγώνας». Αλλά μήπως αυτός ο αγώνας δεν είναι ένα κίνητρο για να επιβιώσει ο άνθρωπος; Μήπως αυτός ο αγώνας δεν του έχει απομείνει τώρα πλέον σαν την μόνη ελπίδα για να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον; Το κάθε κόμμα, ο κάθε συνδυασμός, ο κάθε σύλλογος ασχολείται και αγωνίζεται για καλύτερες συνθήκες επιβίωσης. Η τεχνολογική εξέλιξη, που μας οδήγησε στο φεγγάρι (που μόνο ο Ιούλιος Βερν φαντάστηκε πριν ένα αιώνα), στη δημιουργία των ρομπότ κλπ., πραγματοποιήθηκε μετά πολλούς αγώνες επιμονών και επιδιώξεων. Η ιστορία ξεκίνησε από το μηδέν και προχώρησε. Μέσα σ’αυτόν τον εκσυγχρονισμό, δυστυχώς υπήρξαν και υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις (ραδιενέργειες, βόμβες κλπ.) Το σπουδαιότερο είναι ότι ο άνθρωπος ήδη από τη δημιουργία του δεν σταμάτησε ποτέ να εργάζεται, να βάζει στόχους και να προσπαθεί να τους υλοποιήσει, επομένως να ζει.
Τελειώνοντας θα έκανα μια ευχή : «Μακάρι όλοι οι άρχοντες μικροί και μεγάλοι στην πόλη μας  να ανήκουν στην 1η κατηγορία, στους άρχοντες-αλτρουιστές. Αν πραγματικά υπάρχουν, τότε θα είμαστε από τους «τυχερούς της ρουλέτας»!!!
Εσείς φίλοι μου Αναγνώστες, με τα δρώμενα της κάθε περιοχής, γνωρίζεται πλέον καλά σε ποια κατηγορία ανήκουν οι επώνυμοι της μικρής μας τοπικής κοινωνίας που λέγεται …. Ας προσέχουμε λοιπόν πάντα το παρόν και το μέλλον μας…

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Mετ/κό στη Δημοσιογραφία LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

Κυριακή 22 Ιουλίου 2012

ΝΑΡΚΙΣΣΟΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΕΡΩΤΙΣΜΟΣ


Νάρκισσος και ανάγκη αυτοθαυμασμού και ετεροθαυμασμού

Ο νάρκισσος είναι όρος που προήλθε από την ελληνική μυθολογία πάνω στον νάρκισσο. Σύμφωνα με τη μυθολογία, κατά μία εκδοχή, ο νάρκισσος ήταν νεαρός που “έπεσε” στην αγάπη με την echo νύφη, η οποία μπορούσε μόνο να επαναλάβει την τελευταία συλλαβή των λέξεων που άκουγε. Ήταν ανίκανη να του εξηγήσει την αγάπη της.
Κατά μία άλλη εκδοχή ο νεαρός νάρκισσος ερωτεύτηκε τον εαυτό του όταν είδε το είδωλό του στο νερό. Ο νάρκισσος όταν είδε μια πανέμορφη μορφή να καθρεφτίζεται στη λίμνη (τη δική του), μη συνειδητοποιώντας ότι ήταν το είδωλο του ίδιου του εαυτού, προσπάθησε να αγγίξει τη εικόνα που του αντανακλούσε στο νερό, όπου έχασε την ισορροπία του και έπεσε στη λίμνη και πνίγηκε. Ο νάρκισσος θεωρείτο ο γιος του ποταμού Κηφισού και της νύμφης Λειριωπής.
O ναρκισσισμός έχει συσχετιστεί με την υπερβολική αγάπη του εγώ.
Στην ψυχανάλυση ο Φρόυντ εισήγαγε αυτή την έννοια μιλώντας για πρωτογενή ναρκισσισμό, για να προσδιορίσει ότι στην παιδική ηλικία το παιδί επενδύει κατ’ αρχάς στο πρόσωπό του, στον εαυτό του που είναι λίγο διαφοροποιημένο από τους άλλους. Ο Σίγκμουντ Φρόυντ, ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης, πίστευε ότι η σχιζοφρένεια ήταν μια διαταραχή του ναρκισσισμού.
O πρώιμος ναρκισσισμός σχεδιάζει το ναρκισσισμό του παιδιού, το οποίο παίρνει τον εαυτό του σαν αντικείμενο αγάπης, χωρίς καμιά αναφορά στον εξωτερικό κόσμο. Ο δευτερεύων ναρκισσισμός σχεδιάζει μια κινητική κατάσταση που συναντιέται μέσα σε πολύ βαριές αρρώστιες και μάλιστα σε ψυχώσεις. Ο όρος ναρκισσισμός εισήλθε στην ψυχοπαθολογία για πρώτη φορά το 1898 από τον Άγγλο γιατρό Henry Havelock Ellis.
Ο πρωτογενής ναρκισσισμός είναι ένα φυσιολογικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης του παιδιού. Ο δευτερογενής χαρακτηρίζει τον παθολογικά ενήλικα και δηλώνει τις λιμπιντινικές επενδύσεις του εαυτού, που είναι σε βάρος της λιβιδινικής επένδυσης του άλλου. Βασίζεται σε διαφοροποιημένο εγώ από τον πρωτογενή ναρκισσισμό.
Η διαταραχή της ναρκισσιστικής προσωπικότητας έγκειται στις φαντασιώσεις και στη μεγαλοπρεπή συμπεριφορά του. Τα συμπτώματα αυτά είναι έκδηλα στην αρχή της ενηλικίωσης. Η διαταραχή αυτή είναι στενά συνδεδεμένη με εγωκεντρισμό. Ο νάρκισσος ψάχνει την ικανοποίηση από τον ίδιο του τον εαυτό και κατά συνέπεια αναζητά την αναγνώριση από τους άλλους.
Ο άνθρωπος που είναι νάρκισσος έχει υπερβολική αυταρέσκεια, έλξη προς τον ίδιο του τον εαυτό. Ο ενήλικας νάρκισσος παλινδρομεί στην παιδική του ηλικία και χαρακτηρίζεται από ματαιοδοξία, εγωισμό και έπαρση. Σε παθολογική μορφή, ο νάρκισσος υπερεκτιμά τις ικανότητές του και έχει μια υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό και επιβεβαίωση. Η υπερβολική αγάπη του εαυτού δίνει την αίσθηση μεγαλείου, ακόρεστη ματαιοδοξία, αυξανόμενη εξάρτηση στην αυτοεκτίμηση και αυτοερωτική κατάσταση.
Η μεγαλύτερη ανησυχία των νάρκισσων, ανά πάσα στιγμή, είναι η εικόνα τους, αντί των συναισθημάτων τους. Διακατέχονται από μια ατελείωτη χειραγώγηση, αποπλάνηση, εξουσία, κυριαρχία.
Τον ναρκισσισμό συναντούμε στους εφήβους, στους καλλιτέχνες, σε αρρωστημένα άτομα. Ο αυνανισμός των εφήβων με συνοδεία φανταστικών ερωτικών σεναρίων, περιέχει ναρκισσιστικά στοιχεία, τα οποία για αυτή την ηλικία δεν θεωρούνται παθολογικά.
Η ατομική προβολή για κοινωνική επιτυχία των ηγετών, πολιτικών, δημάρχων, καλλιτεχνών κ.ά επενδύεται δήθεν, σύμφωνα με τους ίδιους, για το καλό των πολιτών. Διακρίνονται για την υπερβολική ανάγκη για επιτεύγματα και ικανότητες, που γίνονται πλέον τρόπος ζωής. Έχουν φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης, λαμπρότητας, ομορφιάς, ιδανικής αγάπης και το κυριότερο υπερβολική ανάγκη για θαυμασμό. Ο νάρκισσος εκμεταλλεύεται τους άλλους και τους χρησιμοποιεί για να επιτύχει τους σκοπούς του. Στερείται ενσυναίσθησης (απροθυμία να αναγνωρίσει, να μοιραστεί συναισθήματα άλλων, να μπει στη θέση των άλλων και να τους καταλάβει). Είναι ζηλόφθονος. Η στάση του είναι συνήθως υπεροπτική, αλαζονική.
Συμπερασματικά ο νάρκισσος σκέφτεται υπερβολικά τον εαυτό του. Τα πάντα στηρίζονται γύρω από το εγώ του, γύρω από τον εαυτό του. Αγαπά, θαυμάζει, λατρεύει τον εαυτό του σε επικίνδυνο σημείο για τις επικοινωνιακές σχέσεις του με τους άλλους. Δεν τον ενδιαφέρει να καταστρέψει την ανθρωπότητα, προκειμένου να ολοκληρωθεί η επιθυμία κυριαρχία του προς τρίτους. Γνωστά είναι τα ονόματα δικτατόρων ηγετών ολόκληρης της υφηλίου.

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

Δευτέρα 9 Ιουλίου 2012

Ο ΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΟΝ ΨΥΧΙΚΟ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΤΟΥΣ


Όταν το ζευγάρι αποφασίζει να ενωθεί με τα δεσμά του γάμου και να αποκτήσει παιδιά, πιστεύει συνειδητά ή ασυνείδητα ότι έχει όλες τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να επιτύχει το σκοπό του, το όνειρό του. Κατά την πορεία όμως της συμβίωσής του διαπιστώνει ότι δεν βρήκε αυτό που ζητούσε, δηλ. τον κατάλληλο σύντροφο, με αποτέλεσμα η συμβίωση κάτω από την ίδια στέγη να γίνεται συνεχώς αφόρητη. Τότε δυστυχώς επέρχεται και η οριστική ρήξη, ο χωρισμός, το διαζύγιο στο ζευγάρι. Τούτο έχει σαν συνέπεια την έναρξη νέων προβλημάτων για τους γονείς και το παιδί τους.
Πολλές φορές το διαζύγιο θεωρείται “αναγκαίο κακό” όχι μόνο για τους γονείς, αλλά και για το παιδί, εφόσον η επικοινωνία και ο αλληλοσεβασμός στην οικογένεια έχουν παύσει να επικρατούν επί μακρόθεν και αντικαθίστανται από συνεχείς βαρβαρότητες, και έντονες συγκρούσεις. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, κλονίζεται η ψυχική υγεία του παιδιού και των γονέων. Το παιδί κινδυνεύει να βρεθεί σε μία κυκλοθυμική-αμφιθυμική κατάσταση, σε ένα συνεχές άγχος, λόγω της ανασφάλειας που αισθάνεται από τη διάλυση της οικογένειάς του.
Την αρνητική σχέση μεταξύ των γονέων του την ενσωματώνει, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται και να πιστεύει ότι πιθανόν όλες οι ετεροφυλικές  σχέσεις να είναι προβληματικές, με κίνδυνο να μεταφέρει τα ψυχοτραυματικά του βιώματα στη μελλοντική ζωή του, στη σχέση του με το άλλο φύλλο, με την κοινωνία.


Ανασφάλεια. Το πρώτο σοκ χωρισμού

Με το χωρισμό των γονέων ο έφηβος αρχίζει να αισθάνεται ότι οι γονείς του χώρισαν όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και μ’ εκείνον τον ίδιο. Τούτο συμπληρώνεται εκ των υστέρων και με την έναρξη των δικαστικών διαδικασιών, που αφορούν όχι μόνο τα θέματα διατροφής, αλλά και την απόφασης κηδεμονίας του παιδιού από τον ένα γονέα.
Ο έφηβος αρχίζει να νιώθει ότι βρίσκεται στο περιθώριο, και ότι μόνο ο ίδιος δεν αποφασίζει για τη μοίρα του. Αγαπά κατά βάθος και τους δύο γονείς του -εκτός βέβαια εξαιρέσεων που οφείλονται σε βαρβαρότητες προς τον ίδιο και όχι μόνο- και επιθυμεί την τριαδική αυτή συμβίωση. Εμφανίζει διάφορες ανησυχίες και ερωτηματικά όπως : Αν οι γονείς του το αγαπούν και το αγάπησαν πραγματικά, ποιός από τους δύο είναι ο καλός και ποιός όχι, ποιός είναι ο σωστός και ποιός ο λάθος, ποιός θα το σιγουρεύει για το μέλλον του, ποιόν θα πρέπει να ακούει και να εμπιστεύεται; ποιός θα του συμπαρίσταται στις δυσκολίες της ζωής; Τα πάντα περνούν από δοκιμασία μέσα του, όλα συγκλονίζονται και αρχίζει να αισθάνεται αμφιθυμικά συναισθήματα αγάπης-μίσους, έξαρσης-ύφεσης, αμυντικότητας, επιθετικότητας-απάθειας κ.ά.

Κατάρρευση γονεϊκών προτύπων

Ο έφηβος σε αυτή του τη μεγάλη ανησυχία και ανασφάλεια, αρχίζει να αισθάνεται μια επιθετικότητα την οποία εκφράζει είτε άμεσα προς τους γονείς του, -γιατί διέλυσαν την οικογενειακή του θαλπωρή-, είτε έμμεσα προς την κοινωνία. Αυτή η αντίδρασή του επιδεινώνεται, σε αυτή την κρίσιμη ηλικία της εφηβείας. Αισθάνεται ότι έχει ανάγκη από τη μητρική και πατρική φροντίδα και γι’ αυτό δεν συγχωρεί εύκολα το χωρισμό των γονέων του, εκτός αν για εκείνον είναι μια λύτρωση για τα δεινά που τυχόν μπορεί να βιώνει άμεσα ή έμμεσα στην τριαδική σχέση με τους γονείς του.
Κάποια στιγμή αποφασίζουν είτε από κοινού οι γονείς, είτε ο ένας από τους δύο να αναλάβει την κηδεμονία του παιδιού, ή έρχεται η απόφαση του δικαστηρίου, εάν βέβαια έχουν φτάσει στο νομικό πλαίσιο, γιατί πολλοί γονείς χωρίζουν χωρίς να καταφεύγουν στο διαζύγιο.
Πολλές φορές αρχίζει διένεξη μεταξύ των γονέων, όπου ο καθένας τους δυστυχώς κατηγορεί τον άλλο στο παιδί τους, με συνέπεια το παιδί να κουβαλά στη μετέπειτα ζωή του την πρώτη αρνητική  ετεροφυλική σχέση, αυτή του πατέρα-μάνας, του ανδρός-γυναικός. Τα πρότυπά του συγκρούστηκαν, τα πάντα συγκλονίστηκαν μέσα του. Θα μεταφέρει τα αρνητικά συναισθήματα που βίωσε απ’ αυτή τη σχέση στον ίδιο του τον εαυτό και στους άλλους. Μπορεί να εμφανίσει μαζοχιστικά-σαδιστικά στοιχεία. Εισέρχεται σε μια αρνητική μειονότητα, είτε με την αυτοκαταστροφή του με διάφορους τρόπους, όπως λήψη ναρκωτικών ουσιών, αλκοόλ, τάσεις αυτοκτονίας κλπ., είτε με την προσφυγή του προς την εγκληματικότητα, με τη συμμετοχή σε βανδαλιστικές ομάδες, κλπ.
Υπάρχει όμως μία εξαίρεση στα παραπάνω, που αφορά τα παιδικά βιώματα του ατόμου. Δηλ. όταν ο έφηβος πέρασε την παιδική του ηλικία θετικά, ισορροπημένα, και πήρε πολύ δύναμη από τους γονείς του, είτε από τους δύο, είτε από τον ένα, τότε μπορεί να ξεπεράσει το χωρισμό των γονέων του και να επιδιώκει μελλοντικά την ιδανική σχέση, κάτι βέβαια που μπορεί πολλές φορές να τον απογοητεύσει.


Αποκατάσταση του χωρισμού είναι η Αγάπη

Οι γονείς δεν πρέπει να χωρίζουν τα παιδιά στα δύο. Τις δικές τους σχέσεις να τις κρατούν μακριά από το παιδί τους, γιατί άλλωστε οι ίδιοι έφεραν στον κόσμο αυτή την ύπαρξη και θα πρέπει να τη διατηρήσουν σωστά στη ζωή. Επιπλέον ο συγκρουσιακός κόσμος του εφήβου είναι αρκετά φορτισμένος και έτοιμος να εκραγεί και γι’ αυτό δεν θα πρέπει οι γονείς να συμβάλλουν αρνητικά στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του εφήβου τους, που δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
Συνιστάται να εξηγήσουν στο παιδί τους ότι έστω και αν χώρισαν, εξακολουθούν να το αγαπούν, να θέλουν να το βοηθήσουν να περάσει τα εμπόδια της ζωής που θα συναντά, να του ελαχιστοποιήσουν τις ανασφάλειές και ανησυχίες του, να το κάνουν να νιώσει ότι είναι δίπλα του έτοιμοι να το βοηθήσουν όταν χρειαστεί, να προσπαθήσουν να τον ισχυροποιήσουν. Προτείνεται να το μάθουν να επικοινωνεί με τους άλλους, να το προσαρμόσουν και ενσωματώσουν, στην Κοινωνία.
Το παιδί έχει ανάγκη να επιβεβαιωθεί και να μειώσει το άγχος του, λόγω της ανασφάλειας από τον χωρισμό. Έχει ανάγκη από τους γονείς του, ώστε να μάθει να εξωτερικεύει τα συναισθήματά του και να μην εσωτερικεύει τα πάντα, με κίνδυνο να εμφανίσει ψυχοσωματικές ασθένειες. Το παιδί έχει ανάγκη από αγάπη, στοργή, αναγνώριση, επικοινωνία με τους γονείς και τους ανθρώπους.
Όταν οι χωρισμένοι γονείς  αντιμετωπίσουν με πραγματικό ενδιαφέρον από κοινού τα παιδιά τους, τότε δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για το μέλλον τους και μπορούν να σταθούν εξίσου καλά στη ζωή, όσο και τα παιδιά των μη χωρισμένων γονιών και μάλιστα πολύ καλύτερα εφόσον συνειδητοποιήσουν τα προβλήματα, τα λάθη των γονέων τα οποία θα είναι προς αποφυγή. Έτσι τελικά θα πάρουν το πηδάλιο στα χέρια τους δυναμικά και αισιόδοξα, γιατί το μέλλον τους ανήκει. Έχουν μια ολόκληρη ζωή μπροστά τους για να βελτιώσουν την ίδια τους την προσωπικότητα και να προσφέρουν τα μέγιστα στον εαυτό τους και στην κοινωνία.
 
Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

Παρασκευή 6 Ιουλίου 2012

ΟΙ ΦΟΒΙΕΣ ΣΑΝ ΨΥΧΟΤΡΑΥΜΑΤΙΚΑ ΒΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ & ΜΕΤΕΠΕΙΤΑ ΖΩΗΣ


Τι είναι οι φοβίες και πώς δημιουργούνται;
ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Ο ψυχίατρος και ιδρυτής της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ θεώρησε ότι οι «φοβίες προέρχονται από νευρώσεις της παιδικής ηλικίας».
Το 1924, ο Watson, Αμερικανός ιδρυτής της ψυχολογίας της συμπεριφοράς, υποστήριξε ότι «οι φοβίες είναι συνηρημένες αντιδράσεις ή ειδικοί τρόποι συμπεριφοράς και αντιδράσεις έναντι επώδυνων βιωμάτων».
Οι φοβίες είναι νευρώσεις κατά τις οποίες το προσβαλλόμενο άτομο έχει γνώση της παθολογικής του κατάστασης. Η αγοραφοβία, όπως και οι άλλοι φόβοι, καταγράφονται από ψυχοτραυματικά βιώματα κυρίως της παιδικής και εν συνεχεία της μετέπειτα ηλικίας του φοβικού ατόμου.
Οι φοβίες της παιδικής ηλικίας, μένουν πολλές φορές σε λανθάνουσα κατάσταση κατά την ενήλικη ζωή και κάνουν την εμφάνισή τους μπροστά σε μία ψυχοτραυματική εμπειρία, σε μια στρεσογόνα κατάσταση, σε ένα έντονο συγκινησιακό σοκ, όπως θάνατος προσφιλούς προσώπου, χωρισμοί, πτωχεύσεις, γενικά μεγάλες αποτυχίες, έντονη συναισθηματική φόρτιση κλπ. Κατ’ επανάληψη ανακαλύπτουμε στους φοβικούς μια αρκετά μακριά περίοδο της παιδικής τους ηλικίας κυριευόμενη από παιδικές φοβίες όπως νυχτερινοί φόβοι, φόβοι ζώων κλπ.
Οι φοβικοί παρουσιάζουν διάφορους μηχανισμούς άμυνας, όπως προβολή, απώθηση, καταπίεση και μετάθεση, με σκοπό να απαλλαγούν, να μειώσουν το βαθμό έντονης φοβίας τους. Με τη μετάθεση, το συγκεκριμένο πρόβλημα της αγοραφοβίας, μετατοπίζεται σε κάποια άλλη κατάσταση, η οποία εκδηλώνεται με άλλο τρόπο.
Οι αγοραφόβοι παρουσιάζουν κυρίως κρίσεις πανικού, έντονο φόβο μήπως χάσουν τον έλεγχο του εαυτού τους, χάσιμο ελευθερίας.
Οι φοβίες είναι φόβοι προς μια συγκεκριμένη κατάσταση, η οποία προκαλεί κάποιο κίνδυνο. Την ώρα της κρίσης, επικρατεί ένας φανταστικός έντονος κίνδυνος θανάτου, ο οποίος πολλές φορές περνά από το ασυνείδητο στο συνειδητό επίπεδο. Στη βάση και στο ξεκίνημα μιας φοβίας διακρίνουμε ένα έντονο άγχος. Είναι σύνηθες το φαινόμενο του ατόμου που περνά από μια ανοικοδόμητη αγχώδη περίοδο, να καταλήγει τελικά στην εμφάνιση μιας φοβικής νεύρωσης.
Στον φοβικό, το ερέθισμα που προκαλεί τη φοβία, προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον και έχει σχέση με το χρόνο και το χώρο και κυρίως με το αίσθημα θανάτου.
Ενώπιον μιας φοβικής κατάστασης, το άτομο εμφανίζει ορισμένα σωματικά και ψυχολογικά συμπτώματα. Από ψυχολογικής πλευράς, αισθάνεται ένα δυσάρεστο συναίσθημα, κάπως μελαγχολία, μια αναμονή κάποιου κινδύνου και συγκεκριμένα έναν ασυνείδητο φόβο θανάτου. Σαν σωματικά συμπτώματα εμφανίζει ταχυκαρδία, ζαλάδες, αναπνευστικές ενοχλήσεις, αίσθημα πνιγμού, αίσθημα αστάθειας, τάσεις για λιποθυμία,  ζάλη,  ταχυκαρδία, αυξημένη εφίδρωση, μετάβαση από κρύο σε ζέστη, μούδιασμα στα άκρα, πόνος στο στήθος και τους μυς, εντερικές διαταραχές.    


Ταξινόμηση φοβιών

Οι φοβίες κατατάσσονται σε 3 κατηγορίες : α) στις φοβίες της κατάστασης (π.χ. αγοραφοβία, κλειστοφοβία κλπ.), β) στις φοβίες της παρόρμησης (π.χ. φόβος των όπλων μήπως σκοτώσει, φόβος μην κάνει κακό στον εαυτό του ή στους άλλους κλπ.) και γ) στις φοβίες ορίων (π.χ. φόβος μικροβίων, μικρών και μεγάλων ζώων, νοσοφοβία κλπ.).
Όπως διαπιστώνουμε, κατατάσσουμε τις φοβίες σε σχέση με το περιεχόμενό τους, που αναφέρεται σε ειδικές καταστάσεις, σε πρόσωπα, σε ζώα και σε αντικείμενα.


Τί είναι η αγοραφοβία και πώς εκδηλώνεται;

Η αγοραφοβία είναι είδος φοβικής νεύρωσης. Είναι λέξη της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, η οποία συνίσταται από την αγορά (δημόσια πλατεία που γινόντουσαν οι αγοραπωλησίες) και τη φοβία.
Η αγοραφοβία θεωρείται μία από τις πιο συνηθισμένες φοβίες. Είναι ο φόβος των μεγάλων και ανοικτών εκτάσεων, των δρόμων, των γεφυρών, των μεγάλων άδειων αιθουσών, των πλατειών, των δημοσίων χώρων, σε μέρη που συναθροίζονται πλήθη, σε μεγάλους αυτοκινητόδρομους, σε τούνελ, σε λεωφορεία, σε σινεμά, σε γκαράζ, σε εμπορικά κέντρα κλπ.
Εκδηλώνεται σε ορισμένα άτομα που φοβούνται να βρεθούν σε δημόσιους χώρους, σε μεγάλες και ανοικτές εκτάσεις, σε δρόμους, σε γέφυρες, σε πλατείες και σε μεγάλες άδειες αίθουσες. Η κρίση του αγοραφόβου εμφανίζεται υπό μορφή πανικού, ο οποίος εκδηλώνεται με λιποθυμίες, με έντονο άγχος, με ζαλάδες με τρεμούλα σε όλο το κορμί, με σφίξιμο στο στομάχι, με ταχυκαρδίες, με δύσπνοια, με περικάρδιο κόμπο, με αναπνευστικά προβλήματα, με εφιδρώσεις.
Οι ασκήσεις γυμναστικής είναι απαραίτητες στον αγοραφόβο, γιατί μ’αυτόν τον τρόπο καλυτερεύει το αναπνευστικό του σύστημα, το οποίο λόγω πανικού δεν λειτουργεί όταν υποστεί κρίση.
Ο αγοραφόβος κατέχεται από μια αρνητική σεξουαλική τάση. Ασχολείται καθημερινά με τα ίδια πράγματα και όχι με καινούρια, γιατί η αλλαγή και το άγνωστο τον φοβίζουν, τον αγχώνουν. Όταν η αγοραφοβία παρατείνεται, τότε οδηγεί σε μελαγχολία και σε μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να βγει έξω, απομονώνεται από την κοινωνία και ζει σιγά-σιγά στο δικό του φοβικό-μελαγχολικό κόσμο.
Η αγοραφοβία παρουσιάζει πολλά κοινά σημεία με την αγχώδη νεύρωση, την υστερία εκ μετατροπής, την ιδεοληπτική νεύρωση, τη μελαγχολία και τη σχιζοφρένεια. Δεν πρέπει να συγχέεται όμως με αυτές τις ασθένειες και επιβάλλεται να γίνει η σωστή διαφορική διάγνωση.

Αποσπάσματα από συνεντεύξεις των αγοραφόβων:
Ας προσέξουμε τι μαρτυρούν μερικοί αγοραφόβοι περιγράφοντας την αγοραφοβία τους σε περίοδο πανικού :
  • Όταν με πιάνει πανικός αισθάνομαι μια τρεμούλα σε όλο μου το σώμα.
  • Κάποια στιγμή νόμιζα ότι τραύλιζα σαν να πάθαινα εγκεφαλικό.
  • Μπορώ να πω ότι με κανέναν και με τίποτα δεν αισθάνομαι ασφάλεια. Γενικώς  κάθε μέρα είναι μια πάλη για μένα. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο πιέζομαι και πάντα αισθάνομαι άσχημα.
  • Κάθε εβδομάδα, δεν ξέρω τι θα μου συμβεί και συνέχεια ζω με ένα άγχος, αν θα περάσει ανώδυνα η κάθε μου μέρα.
  • Μόλις φεύγουν όλοι, αρχίζει το μυαλό μου και δουλεύει αρνητικά, δεν ξέρω τι λειτουργεί μέσα μου και μόλις μένω μόνη μου μου έρχεται η ζαλάδα, το σφίξιμο στο στομάχι, η αστάθεια και γενικώς αισθάνομαι πάρα πολύ χάλια.
  • Αισθάνομαι έναν πανικό με σφίξιμο στο στομάχι και σταμάτημα αναπνοής.
  • Ορισμένες φορές σφίγγεται το στομάχι μου, μετά χαλαρώνω και ξανά το ίδιο. Έχει καταντήσει τελείως κουραστικό. Κάθε μέρα και κάτι έχω. Προσπαθώ να πάω ενάντια στους φόβους μου, αλλά δεν μπορώ, λες και είναι κάτι υπερφυσικό που με καθοδηγεί.
  • Υπάρχουν ώρες που αισθάνομαι ότι τρελαίνομαι, ότι θέλω βοήθεια από κάποιους ανθρώπους και άλλες φορές με πιάνει μια απογοήτευση, ένα κενό. Λέω ας πούμε, να πάω κάπου και αμέσως μετά σκέφτομαι, «μα αφού δεν θα τα καταφέρω, άσε καλύτερα, μείνε μέσα στο σπίτι».

Πίσω απ’ όλες αυτές τις εκμυστηρεύσεις των αγοραφόβων διαπιστώνουμε τις έντονες ενοχλήσεις που παρουσιάζονται στο σωματικό και ψυχολογικό τους επίπεδο. Ο ψυχικός τους κόσμος, εμφανίζεται να υποφέρει κάθε στιγμή που περνά, προσπαθώντας να κάνουν έναν αγώνα επιβίωσης, που σύμφωνα μ’αυτούς, δεν οδηγεί πουθενά. Αισθάνονται διαρκώς ένα κενό, μία ανασφάλεια, μία αρνητικότητα, μία απαισιοδοξία και μία αναμονή κινδύνου, η οποία τους αγχώνει και τους οδηγεί στην ψυχική κούραση, εξασθένηση.


Θεραπεία της αγοραφοβίας

Η βασική μέθοδος θεραπείας είναι η ψυχοθεραπεία, στην οποία συμβάλλει αρκετά η κατανόηση και η συμμετοχή όχι μόνο του ίδιου του αγοραφόβου, αλλά και του άμεσου περιβάλλοντός του. Όταν η αγοραφοβία του ατόμου βρίσκεται σε έξαρση, τότε μπορεί να βοηθηθεί και από ηρεμιστικά, αγχολυτικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα τα οποία μειώνονται παράλληλα με την ψυχοθεραπεία, μόνο όταν θεραπεύεται το πρόβλημα.
Η υπνοθεραπεία βοηθά πολύ γιατί εμφανίζει την πηγή του προβλήματος που βρίσκεται στο ασυνείδητο, κάνοντας παλινδρόμηση στο παρελθόν. Υπάρχουν γεγονότα που έχουν απωθηθεί, τα οποία έχουν τραυματίσει το άτομο, με συνέπεια την εμφάνιση φοβίας, φόβου. Όταν αυτά τα γεγονότα γίνουν συνειδητά, τότε οι ψυχοσωματικές διαταραχές αντιμετωπίζονται ευκολότερα και επέρχεται η θεραπεία.
Οι σύγχρονες ψυχοθεραπείες ομαδικές ή ατομικές, όπως η Gestalt Therapie, Cri Primal (Πρωτογενή Κραυγή), οποίες ασχολούνται με το νοητικό-συναισθηματικό-δυναμικό-ενεργητικό-ενστικτώδες στοιχείο του ανθρώπου βοηθώντας στην απελευθέρωσή του διαφόρων συναισθημάτων, αναμνήσεων, τραυματικών βιωμάτων.
Η relaxation, yoga, ψυχοθεραπευτικές ομάδες, art thérapie (γραφή, ζωγραφική κλπ.) θεραπεύουν τον πάσχοντα από την αγοραφοβία.
Επίσης οι βιοενεργειακές ασκήσεις συμβάλλουν αρκετά ως προς την καλή λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος, με αποτέλεσμα να μειώσουν την ένταση της κρίσης, ακόμα και να την προλάβουν, καθώς επίσης και να μην ξαναεκδηλωθεί ποτέ.
Η αγοραφοβία θεραπεύεται πάντοτε, μόνο που όσο πιο βαριά είναι και έχει γίνει χρόνια, τόσο πιο μεγάλο χρονικό διάστημα απαιτείται για τη θεραπεία της. Η οικογένεια του αγοραφόβου πρέπει να τον βοηθά απομακρύνοντάς τον σιγά-σιγά και σταθερά από τον δικό του χώρο. Θα πρέπει να βγαίνει καθημερινά με άτομα της εμπιστοσύνης του, κάνοντας κάθε φορά κάποια μέτρα πιο μακριά από το σπίτι του. Η αποκατάσταση της υγείας του είναι πλέον θέμα χρόνου.
Η αυτοίαση, η αυτοθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί και από τον ίδιο τον πάσχοντα από αγοραφοβία.\

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07


Κυριακή 3 Ιουνίου 2012

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ "ΒΙΑ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ"


8ο απόσπασμα από έρευνα της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΟΥΜΠΑΣΗ


Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ & ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ
Οι επιπτώσεις της τηλεοπτικής βίας και
της βίας του διαδικτύου επηρεάζουν τη συμπεριφορά
των εφήβων προς τη βία



Συμπεράσματα & Προτάσεις

Οι έφηβοι σήμερα σερφάρουν στο διαδίκτυο δαπανώντας υπερβολικό χρόνο και απομακρύνονται επικοινωνιακά από την οικογένεια. Μέσω internet οι έφηβοι παίζουν κάποιο ρόλο φανερό ή μη, όπου και τους δημιουργείται μια εικονική πραγματικότητα στην οποία και συμμετέχουν, προσπαθώντας με αυτόν τον τρόπο να καλυφθούν συναισθηματικά.
Οι έρευνες έχουν καταγράψει ότι οι σκηνές βίας που προβάλλονται από την τηλεόραση και το διαδίκτυο επηρεάζουν αρνητικά τους εφήβους. Περισσότερο επηρεάζονται οι έφηβοι που είναι ήδη επιθετικοί ή έχουν προδιάθεση ως προς την εμφάνιση βίας. Οι λιγότεροι ή καθόλου επιθετικοί έφηβοι επηρεάζονται πολύ λιγότερο, ειδικά όταν εκτίθενται λιγότερο σε σκηνές βίας.
Πολλές φορές η ταύτιση των εφήβων στα κοινωνικά μοντέλα -που δημιουργεί η τηλεόραση και το διαδίκτυο- βρίσκει γόνιμο έδαφος ιδιαίτερα μέσω videoclips, όπου εκεί προβάλλεται ένας ιδιαίτερος τρόπος ντυσίματος, συμπεριφοράς, γενικά στάσης και ρόλου απέναντι στην κοινωνία.
Είναι εμφανές ότι η τηλεόραση και το διαδίκτυο εξασκούν μεγάλη επιρροή στην κοινωνία μας. Οι έφηβοι που είναι ήδη επιρρεπείς, λόγω ιδιαιτερότητας της  ηλικίας τους επηρεάζονται ευκολότερα. Εάν π.χ. ένας γνωστός σταρ διαφημίζεται να καπνίζει συγκεκριμένη μάρκα τσιγάρου και να πίνει συγκεκριμένη μάρκα ουίσκι, τότε ο νέος -επειδή πιστεύει στο συγκεκριμένο σταρ τον οποίο έχει εξιδανικεύσει, ο οποίος είναι το είδωλό του- θα ταυτιστεί πολύ πιο εύκολα από έναν ενήλικο στη συγκεκριμένη συμπεριφορά, θα τη μιμηθεί, θα την αναπαραγάγει. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με διάφορες διαφημίσεις και έργα που προβάλλουν βία.
Στην περίοδο της εφηβείας, ο χρόνος μπροστά στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο έχει σταθεροποιηθεί στις τρις ώρες την ημέρα.
Ο έφηβος επηρεάζεται, ταυτίζεται και αναπαριστά εύκολα τις σκηνές που βλέπει, που ακούει. Τούτο έχει και σαν αποτέλεσμα να είναι κορεσμένος από σκηνές βίας, με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην αντιδρά σε παρόμοιες πραγματικές πλέον σκηνές -όταν διαδραματίζονται μπροστά του ή όταν συμμετέχει και ο ίδιος σε αυτές- γιατί τις έχει συνηθίσει και παραμένει αδιάφορος, απαθής.
Όπως αναφέραμε στις ανωτέρω μελέτες της εργασίας μας, η τηλεόραση και το διαδίκτυο επηρεάζει τους εφήβους. Αρκετοί ερευνητές εξέτασαν τη συνάφεια που υπάρχει μεταξύ της προβολής βίας από τα ΜΜΕ και την εμφάνιση ή αύξηση κυρίως της βίας στους εφήβους, λόγω της πολύωρης καθημερινής έκθεσής τους σε βίαιες σκηνές της τηλεόρασης και του διαδικτύου. Οι επιπτώσεις της παρακολούθησης της τηλεόρασης και του διαδικτύου επηρεάζει σε πολλά θέματα τους νέους.
Η συμπεριφορά των εφήβων επηρεάζει και προβάλλει βία ανάλογα με τον αριθμό ωρών που περνούν στην τηλεόραση και στο διαδίκτυο. Οι έφηβοι μαθαίνουν τη βία, ταυτίζονται στις λεκτικές ύβρεις, στην προβολή τεράτων, φρικιαστικών θεαμάτων, στην προβαλλόμενη συμπεριφορά την οποία και μιμούνται, την οποία πολύ εύκολα προβάλλουν τα ΜΜΕ και το παιδί από μικρό μαθαίνει ότι αυτό είναι κάτι φυσικό και όχι άσχημο. Έτσι οι αξίες, τα ιδεώδη καταλύονται στην κοινωνία μας.
Όταν η τηλεόραση προβάλλει βίαια έργα, τότε οι τηλεθεατές-έφηβοι θυμούνται λιγότερο το προϊόν της προβαλλόμενης διαφήμισης απ’ ότι όταν το έργο δεν είναι βίαιο. Τούτο το γεγονός θα πρέπει να προβληματίσει τους διαφημιστές και να τους επηρεάσει, θετικά ώστε να συμβάλλουν και οι ίδιοι στους τρόπους μείωσης της προβαλλόμενης βίας.
Η τηλεόραση εν σχέση με το ανεξέλεγκτο αχανές διαδίκτυο έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί πιο εύκολα να ελεγχθεί και να καλυτερεύσει, εάν βεβαίως οι υπεύθυνοι του καναλιού και κυρίως του Εθνικού Συμβουλίου Ραδιοτηλεόρασης και του Κράτους το επιθυμούν, λογοκρίνοντάς το όταν πρέπει και προβάλλοντας πραγματική συνεχή ποιότητα.




ΣΤ. Προτάσεις


Το θέμα που προκύπτει είναι ότι θα πρέπει το Πολιτικό Σύστημα, το Κράτος, το Ε.Σ.Ρ, το Σχολείο, οι Γονείς, η Εκκλησία, τα ΜΜΕ να ενωθούν, να συνεργαστούν, ώστε να βρεθούν τρόποι με στόχο τη μείωση της βίας που εξασκούν τα ΜΜΕ στους εφήβους, ιδιαίτερα σε αυτή την κρίσιμη οικονομική περίοδο που διασχίζει τη χώρα μας.
Αν ανατρέξουμε στην ιστορία, θα διαπιστώσουμε ότι η οικονομική ανέχεια δημιουργεί μεγάλη σύγχυση, αγανάκτηση, πόνο, βία, εγκληματικότητα στον εκάστοτε λαό. Γι’ αυτό θα πρέπει όλοι οι ανωτέρω παράγοντες να συνδράμουν προς αποφυγή της βίας στους εφήβους και κατά συνέπεια από τους εφήβους στον εαυτό τους και στο κοινωνικό σύνολο.
Για την θεραπεία από τον εθισμό στο διαδίκτυο και ότι δυσάρεστο συνεπάγεται αυτό θα πρέπει να δημιουργηθεί και στην Ελλάδα ένα θεραπευτήριο απεξάρτησης από το διαδίκτυο. Στην Κίνα ιδρύθηκε Κέντρο Απεξάρτησης για τον Νεανικό Εθισμό στο διαδίκτυο, ήδη, από το 2004 όπου και έχει δεχτεί πολλές χιλιάδες νέους, για απεξάρτηση. Επίσης στη Γερμανία δημιουργούνται θεραπευτήρια (π.χ. Βιχερχάους), ειδικευμένα στις περιπτώσεις παιδιών και εφήβων, που παρουσιάζουν σοβαρή εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά μέσα.
Όπως έλεγε ο Ιπποκράτης ο πατέρας της Ιατρικής «προλάμβανε και μη θεράπευε». Θα λέγαμε ότι είναι προτιμότερο να γίνει πρόληψη του εθισμού από το διαδίκτυο, από τα ηλεκτρονικά μέσα και όχι να φθάνουμε στην ανάγκη θεραπείας από τον εθισμό και κατά συνέπεια και της προβαλλόμενης βίας που συνεπάγεται από τις πολύωρες χρήσεις τηλεόρασης και διαδικτύου. Θα πρέπει να δημιουργηθούν προγράμματα πρόληψης και αντιμετώπισης του προβλήματος. Να ενημερωθούν και να εκπαιδευτούν κατάλληλα οι εκπαιδευτικοί.
Επίσης οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, το κράτος θα πρέπει να κατευθύνουν τους εφήβους προς μια επικοινωνία μεταξύ τους και προς την κοινωνία. Επιπλέον θα πρέπει να τους περιβάλλει με αγάπη την οποία εν συνεχεία θα μεταφέρουν στους γύρω τους.
Θα πρέπει να εγκατασταθεί στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές των εφήβων κάποιο σύστημα φιλτραρίσματος το οποίο θα μπλοκάρει την επικίνδυνη χυδαιολογία, την παιδική πορνογραφία, γενικά τη βία. Επίσης θα πρέπει να υπάρχει έλεγχος σε συνομιλίες των εφήβων με αγνώστους, γιατί αρκετές καταλήγουν σε επικίνδυνες καταστάσεις για τη σωματική και ψυχική τους ακεραιότητα.
Θα πρέπει σύσσωμοι οι παράγοντες που ασχολούνται με τους εφήβους να τους πληροφορήσουν σχετικά με τους κινδύνους που διατρέχουν αν δίνουν προσωπικά στοιχεία και πληροφορίες και αν βάζουν φωτογραφίες τους στο διαδίκτυο. Επιπλέον θα πρέπει να είναι προσεκτικοί και να μην κλείνουν ραντεβού με αγνώστους.


Συμπεριφορά των γονέων στους εφήβους τους για την πρόληψη της βίας που εισπράττεται από τα ΜΜΕ

Ο ρόλος των γονέων και της κοινωνίας πρέπει να είναι κυρίως επικοινωνιακός, συμβουλευτικός, υποστηρικτικός. Οι γονείς δεν θα πρέπει να είναι συνεχώς απορριπτικοί, αποφαντικοί, αρνητικοί, απόλυτοι σε συμπεριφορά προς τον έφηβό τους. Κυρίως όμως θα πρέπει οι γονείς να ελέγχουν τη συμπεριφορά των εφήβων τους με τέτοιο προσεκτικό τρόπο, ώστε να μην τους δημιουργούν προβλήματα και χάσουν την επικοινωνία μαζί τους.
Οι γονείς που δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στα παιδιά τους είναι συνήθως, είτε υπεραυστηροί-αυταρχικοί, είτε υπερπροστατευτικοί, είτε αδιάφοροι (δίνοντας στο παιδί τους την πλήρη ελευθερία, χωρίς να το ελέγχουν καθόλου). Οι γονείς πρέπει να είναι προστατευτικοί και αυστηροί, αλλά σε λογικά πλαίσια.
Οι υπεραυστηροί, ανεπιεικείς, αμείλικτοι γονείς στη συμπεριφορά τους ως προς τον έφηβο είναι εξίσου αρνητικοί όσο και οι υπερπροστατευτικοί γονείς. Ότι και να κάνει ο έφηβός τους, το κατακρίνουν, το λογοκρίνουν, δεν τον επιβραβεύουν παρά σπάνια. Το μόνο όμως που καταφέρνουν είναι να του δημιουργούν μία έντονη ανάγκη φυγής. Γι' αυτό το λόγο αισθάνεται διαρκώς να βρίσκεται σε ένα κελί στο οποίο ασφυκτιά, οπότε κάποια στιγμή πιθανολογείται ότι θα δραπετεύσει και εκεί ακριβώς βρίσκεται ο κίνδυνος.
Η υπερβολική προστασία εκ μέρους των γονέων προς τους εφήβους τους έχει σαν συνέπεια να τους αφαιρεί κάθε είδους πρωτοβουλία, κάνοντάς το αδύναμο να ανταπεξέλθει τις διάφορες αντιξοότητες που θα του παρουσιασθούν στη μετέπειτα ζωή του. Το μόνο που κατορθώνουν αυτοί οι γονείς είναι να  δημιουργήσουν στο παιδί τους μια ανασφάλεια, ένα συναίσθημα κατωτερότητας.
Όταν λοιπόν η επικοινωνία μέσα στην οικογένεια είναι ελλιπή, τότε ο έφηβος πολύ εύκολα θα βρει καταφύγιο στην τηλεόραση στο διαδίκτυο και αλλού, χωρίς να κάνει εκεί τις σωστές επιλογές.
Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και οι επαγγελματίες της υγείας, θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους νέους να μην υπερβαίνουν το χρόνο παρακολούθησης της τηλεόρασης και της χρήσης του διαδικτύου. Η οικογένεια, η κοινωνία, το Κράτος, η τηλεόραση, οι εκπαιδευτικοί, το έμφυτο και κληρονομικό στοιχείο είναι παράγοντες που ευθύνονται για την παραβατικότητα, την επιθετικότητα, τη βία των εφήβων.

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

Ζ. ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ


7ο απόσπασμα από έρευνα της ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΣΟΥΜΠΑΣΗ


Η ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ & ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ
Οι επιπτώσεις της τηλεοπτικής βίας και
της βίας του διαδικτύου επηρεάζουν τη συμπεριφορά
των εφήβων προς τη βία


Ζ. Διαφήμιση

Τα ΜΜΕ επιβιώνουν οικονομικά δια μέσου χορηγιών και διαφημίσεων. Το υλικό που προβάλλουν τα ΜΜΕ πρέπει να έχει τη δυνατότητα να κεντρίσει όχι μόνο το κοινό, αλλά και τους χορηγούς, ώστε να υπάρξει κέρδος από την προβολή των προϊόντων τους. Οπότε η εμπορευματοποίηση και ο καταναλωτισμός επηρεάζει τα ΜΜΕ και κατά συνέπεια και τους τηλεθεατές της τηλεόρασης και τους χρήστες του διαδικτύου.
 Η διαφήμιση έχει σκοπό να ενημερώσει το κοινό για τη χρησιμότητα των προϊόντων της και έχει τη δυνατότητα να προβληματίσει για τη συγκεκριμένη επιλογή του προϊόντος της. Το πρόβλημα που υπάρχει στη διάρκεια μιας οικονομικής κρίσης είναι ότι η επιρροή της προς τον καταναλωτισμό μπορεί να καταστρέψει οικονομικά τους πολίτες οδηγώντας τους στην πλήρη απληστία υλικών που δεν τα χρειάζονται και γίνονται καθοδηγούμενα όντα αφαιρώντας τους πραγματικά την ελευθερία της βούλησης, λόγω της καθημερινής πλύσης εγκεφάλου.
Η διαφήμιση χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους που σκοπό έχουν την επιρροή πάνω στο καταναλωτικό κοινό. Ένας βασικός τρόπος είναι να στρέψει την προσοχή του κοινού και μάλιστα για το συγκεκριμένο μας θέμα, τους εφήβους, αγγίζοντάς τους στο συναισθηματικό τους κόσμο που είναι αρκετά συγκεχυμένος και χαώδης. Μπορεί επίσης να βασιστεί σε μια σειρά από λογικά νοητικά πλεονεκτήματα της πώλησης ενός προϊόντος, με σκοπό την αύξηση του τζίρου τους.
Η τηλεόραση και το διαδίκτυο στο βωμό του χρήματος έχουν καταφέρει να εκμεταλλευτούν εμπορικά τον εφηβικό κόσμο, που επηρεάζεται καθημερινά από τα διαφημιστικά τους μηνύματα.
Οι έφηβοι επειδή είναι σε μια ηλικία που αναπτύσσονται βιολογικά, σωματικά, σεξουαλικά και νοητικά, εμφανίζοντας έναν επίσης ναρκισσισμό, ασχολούνται ιδιαίτερα με το σώμα τους. Αποτέλεσμα είναι να επηρεαστούν από τις διαφημίσεις που προβάλλoυν προϊόντα, τα οποία παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να επιδεικνύουν έντονα σωματική δύναμη, χρήμα, χλιδή, ομορφιά.
Οι έφηβοι αντιδρούν στα διαφημιστικά μηνύματα τα οποία μπορεί να τους επηρεάζουν όχι μόνο άμεσα αλλά και έμμεσα παιρνώντας τα διαφημιστικά μηνύματα στο ασυνείδητο.
 Η τηλεόραση και το διαδίκτυο δημιουργούν στους εφήβους κοινωνικά στερεότυπα ενδυμασίας και συμπεριφοράς, εξωτερικής παρουσίασης, δηλ. τους δημιουργούν μια υποκουλτούρα. Οι διαφημίσεις στρέφουν τους εφήβους προς τον υλικό κόσμο, προς τον νεοπλουτισμό.
Ο έφηβος επιθυμεί επηρεασμένος από τις διαφημίσεις να αποκτήσει πολλά αγαθά. Αν τυχόν δεν του παρέχεται η οικονομική δυνατότητα και το άμεσο περιβάλλον του είναι συγχρόνως αρνητικό ως προς την επικοινωνία, τότε μπορεί να καταφύγει σε βίαιες πράξεις, σε κλοπές κ.ά. Η μη απόκτηση αγαθών -αν δεν υπάρχει η κατάλληλη υποδομή να βοηθήσει- μπορεί να καταλήξει σε μια παραβατική συμπεριφορά προς βία, εγκληματικότητα κλπ.
Ένας Αμερικανός ψυχολόγος, ο Μπραντ J. Μπούσμαν επιθυμώντας να αξιολογήσει την επίδραση της βίας στη μνήμη των διαφημίσεων, έδειξε αποσπάσματα σε φοιτητές από μια ταινία που περιείχε σκηνές της μάχης (Karate Kid III) και μια μη βίαιη ταινία (Γορίλες στην ομίχλη), ακολουθούμενες από μια διαφήμι-ση για ένα απορρυπαντικό πλυντηρίων ρούχων και μια δυνατή κόλλα με το πρόσχημα μιας μελέτης της συμπεριφοράς των καταναλωτών. Αμέσως μετά, οι συμμετέχοντες έπρεπε να θυμηθούν τις ονομασίες των προϊόντων που διαφημιζόντουσαν και ότι άλλο σχετικό θυμόντουσαν. Τα αποτελέσματα ήταν αρκετά σαφή: Όσο περισσότερο η ταινία ήταν βίαιη, τόσο λιγότερο θυμόντουσαν τη διαφήμιση των προϊόντων. Επομένως η οργή που προκάλεσε η βίαιη ταινία μείωσε την απόδοση της μνήμης.


Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Eξειδίκευση στη Δημοσιογραφία  LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07