Κυριακή 2 Δεκεμβρίου 2012

ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΣΤΟΝ ΟΧΛΟ



Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται διαφορετικά όταν είναι μόνοι τους από ότι όταν δρουν μέσα στην ομάδα. Από αυτή την παρατήρηση προκύπτουν μερικά ερωτήματα που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε :
Γιατί τα άτομα μέσα στις ομάδες δένονται μεταξύ τους και αντιδρούν ως σύνολο;
Γιατί δεν αντιστέκονται στον αρχηγό τους;
Γιατί κυριαρχεί η προσωπική αστάθεια, με συνέπεια να χάνουν την ατομικότητά τους;
Γιατί δεν αποσκοπούν πλέον στο προσωπικό τους συμφέρον;
Γιατί υιοθετούν κοινή συμπεριφορά και γνώμη με την ομάδα, στην οποία ανήκουν;
Γιατί τέλος, οι ομάδες γίνονται άλλοτε επικίνδυνες και άλλοτε δρουν ευεργετικά μέχρι του σημείου να είναι ικανές να ανατρέψουν και τα πλέον παντοδύναμα αντιδημοκρατικά καθεστώτα;
Πρώτα ασχολήθηκαν με τη διάσταση αυτή της συμπεριφοράς ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης. Από τότε σταδιακά αναπτύχθηκε και καταγράφηκε ο κλάδος της Επιστήμης υπό τον τίτλο «Κοινωνική Ψυχολογία», ο οποίος ασχολείται με την παρατήρηση και την ερμηνεία της κοινωνικοποίησης του ανθρώπου, δηλαδή τη μελέτη των σχέσεών του με τα άλλα άτομα της κοινωνίας.
Μέσα στην ευρύτερη Κοινωνική Ψυχολογία εξετάζεται επιμέρους η Συλλογική Ψυχολογία. Η Συλλογική Ψυχολογία μελετά τα φαινόμενα συλλογικού χαρακτήρα, που είτε απαντώνται σε συνάφεια, είτε είναι καταστρεπτικά και εμπλέκουν τους συνειδητούς και ασυνείδητους μηχανισμούς των εκάστοτε κοινωνιών. Αυτοί οι μηχανισμοί αφορούν συνήθως στις σταθερές μάζες ή τα πλήθη, που περιστασιακά δέθηκαν μεταξύ τους ή τις σχέσεις αυτών με τις μειονότητες.
Η Συλλογική Ψυχολογία ασχολείται επίσης με τις ομάδες μειονότητας-πλειονότητας και τη σχέση αυτών με την εκάστοτε εξουσία, εκείνοι που ακολουθούσαν σαν πρόβατα τους αρχηγούς τους και βίωναν το φόβο της εξόδου από το μαντρί, με το λύκο να παραμονεύει.
Ο μεγάλος Λε Μπον υποστήριξε ότι «ο όχλος είναι ένα κοπάδι, που δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς εξουσία». Για το Λε Μπον, «οι μονάδες του όχλου που θα είχαν προσωπικότητα αρκετά έντονη για να αντιδράσουν στην υποβολή, είναι αριθμητικά ελάχιστες και παρασύρονται κι αυτές από το ρεύμα. Το πολύ που μπορούν να κάνουν είναι μια παρέκκλιση με μια διαφορετική υποβολή. Μια κατάλληλη λέξη, μια εικόνα που κάποιοι τη θύμισαν έγκαιρα, απέτρεψε κάποτε τους όχλους από αιματηρές πράξεις».
Διαφορετικά από το πλήθος συμπεριφέρονται κάποια άτομα που είναι αποφασισμένα να διατηρήσουν την ατομικότητά τους. Μιλάμε για άτομα με ψυχική αντοχή και με στερεά «πιστεύω». Τέτοια άτομα συνήθως κοσμούν το Πάνθεον των γνωστών επαναστατών ενάντια σε κάθε μορφή κατεστημένο. Οι περισσότεροί τους υπήρξαν έντιμοι ιδεολόγοι, πρωτεργάτες επαναστάσεων στις οποίες φυσικά χύθηκε πολύ αίμα, η συνηθισμένη κοινωνική διαδικασία με την οποία ανατρέπονται οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις-εξουσίες.
Ένας άλλος σύγχρονος και κορυφαίος επιστήμονας, ο Serge Moscovici, στο βιβλίο του «Ψυχολογία των Δραστήριων Μειονοτήτων», βλέπει μια συμμετρία : «Οι μειονότητες προσπαθούν να μεταμορφώσουν τις συμπεριφορές και τα ίδια πιστεύω τους σε δημόσιες συμπεριφορές και τις δημόσιες δηλώσεις σε προσωπικές τους συμπεριφορές και πιστεύω».
Η ψυχολογία της πλειονότητας ήταν αυτή των κοινωνικών επιρροών, ενώ η ψυχολογία της μειονότητας ήταν αυτή που έφερε τις μεγάλες κοινωνικές αλλαγές, όπως συνέβη στη Γαλλική και στη Ρωσική Επανάσταση.
Μέσα στην κοινωνική ομάδα, το άτομο επηρεάζεται από τους άλλους και ταυτίζεται μαζί τους, προσαρμόζοντας τη συμπεριφορά του ανάλογα προς εκείνη των άλλων ατόμων, έξω και πέρα από τα ατομικά του πιστεύω.
Ο Λε Μπον έλεγε ότι τα άτομα μέσα στην ομάδα αν και δεν κουράζονται να εκφέρουν προσωπικές γνώμες, ακολουθούν ξεκούραστα τον αρχηγό τους. Ο Λε Μπον διατυπώνει επίσης ότι η συλλογική αντίδραση, δημιουργείται από μία συναισθηματική στοργική και ασυνείδητη δύναμη. Τα άτομα συμβιβάζονται στις ομάδες για να επιδοκιμαστούν από αυτές.
Τα πρώτα γνωρίσματα του όχλου είναι η ανυπαρξία της συνειδητής προσωπικότητας, η έλλειψη κριτικού πνεύματος, η κατάπτωση της νόησης, ο αποπροσανατολισμός των προσωπικών συναισθημάτων και σκέψεων, η αυταρχικότητα, ο συμβιβασμός, η αφέλεια, η ευπιστία, ο παρορμητισμός (γιατί ο όχλος κυριεύεται από ένστικτα και αποκτά το αίσθημα ακατανίκητης δύναμης ) κλπ.
Η βάση αυτής της Ψυχολογίας του Όχλου, στηρίζεται στη δύναμη της ύπνωσης. Γιατί συνήθως ο αρχηγός, όντας ο δημαγωγός, προκαλεί εντυπώσεις, οι οποίες επηρεάζουν τα άτομα. Έχει σημασία όμως ο τρόπος, κατά τον οποίο παρουσιάζονται τα γεγονότα που προκαλούν εντυπώσεις. Κατά τον Λε Μπον, όποιος ξέρει την τέχνη του να προκαλεί εντύπωση στη φαντασία των όχλων, έχει και την τέχνη να κυβερνάει. Ο «τεχνίτης» αυτός που έχει ως βασικότερο χαρακτηριστικό του το γόητρο, χρησιμοποιεί τρία μέσα : τη διαβεβαίωση, την επανάληψη και τη μετάδοση.
Σύμφωνα με τον Λε Μπον, «οι ηγέτες των μικρών ανθρώπινων ομάδων, ήταν κατά ασυνείδητο τρόπο πάντοτε ψυχολόγοι, ενώ διέθεταν ενστικτώδη και συχνά πολύ σίγουρη γνώση για την ψυχή των όχλων».
Μόνο λίγοι και εκλεκτοί, ιδεολόγοι επαναστάτες, κατορθώνουν να ξεφεύγουν από την επιρροή του υποβάλλοντος και του υποβαλλόμενου και συνεχίζουν να αγωνίζονται για το κοινό καλό.
Με τη γνώση όλων των παραπάνω, συμπεραίνουμε πως η ένταξη του ατόμου στις ομάδες, πρέπει να έχει ως βασικό σκοπό την ενσωμάτωσή του στην κοινωνία, με παράλληλη δημιουργία όμως της δικής του υπεύθυνης προσωπικότητας με κρίση, λογική, νοημοσύνη, συναίσθημα, δράση, πίστη, στόχους κοινά ωφέλιμους. Η διατηρημένη ατομικότητα θα βοηθήσει στην καλύτερη επικοινωνία με τους συνανθρώπους και δεν θα απομονώσει.

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Mετ/κό στη Δημοσιογραφία LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ



Κοινωνική προσφορά, αναγνώριση, ενασχόληση, οικονομικά συμφέροντα….
Ο άνθρωπος εκ φύσεως είναι ένα κοινωνικό ον, που δεν μπορεί και δεν πρέπει να μένει μόνο του, απομακρυσμένο από τον κόσμο. Και όπως λέει η σοφή παροιμία «μόνος του κανείς δεν κάνει ούτε στον παράδεισο». Με αυτή τη λογική άρχισε ο κόσμος που βρίσκεται μακριά από τα αστικά κέντρα να ενεργοποιείται, να ασχολείται με τα κοινά, όχι μόνο από ενδιαφέρον για την αναβάθμιση του τόπου του, αλλά και για την ικανοποίηση των άμεσων ψυχικών του αναγκών, όπως την αποφυγή της μοναξιάς, την ανάγκη να αισθανθεί σαν ένα δυνατό μόριο του κοινωνικού συνόλου, που μπορεί να προσφέρει και να αναγνωρισθεί από τη μικρή του τοπική κοινωνία.
Αυτή η προσφορά τον υποχρεώνει να κρατά σε ετοιμότητα το πνεύμα του, τη νοημοσύνη του, το συναίσθημά του και τα ένστικτά του, τα οποία εκδηλώνονται δια μέσου της κινητικότητας, της δραστηριοποίησης και του αγώνα για ένα καλύτερο αύριο.
Είναι σίγουρο ότι όταν ζούμε σε ένα περιβάλλον, αρκετά θετικό, τότε υποχρεωτικά και εμείς βελτιωνόμαστε, διότι επηρεαζόμαστε απ’αυτά τα θετικά ερεθίσματα τα οποία ενσωματώνουμε. Όταν όμως το περιβάλλον μας είναι αρνητικό, τότε δεν μπορούμε να λάμψουμε και χανόμαστε στις σκουριές, κρατώντας συνήθως τα καλά εποικοδομητικά στοιχεία, σε λανθάνουσα κατάσταση.
Θεωρώ ότι τέσσερις είναι οι βασικοί λόγοι που ωθούν τα άτομα να εισέλθουν σε συλλόγους και να γίνουν είτε διοικητικά μέλη, είτε απλά :
1.      Ο Αλτρουισμός.
2.      Η Αυτοπροβολή.
3.      Η Ενασχόληση και
4.      Το Οικονομικό Όφελος.
Ο πρώτος λόγος είναι η προσφορά και η συμμετοχή των ατόμων στο Κοινωνικό Σύνολο, με σκοπό την αναβάθμιση διαφόρων τομέων. Όταν ο λόγος είναι αγνός, τότε μιλάμε για «Αλτρουισμό». Τι ωραιότερο απ’αυτό!!!
Ο δεύτερος λόγος είναι η ανάγκη για αναγνώριση της προσωπικότητας των ατόμων απ’την κοινωνία. Εάν η ανάγκη για αναγνώριση είναι σε υπερβολικό βαθμό, τούτο σημαίνει ότι πίσω απ’αυτή υπάρχει ένα κόμπλεξ κατωτερότητας, το οποίο είτε εκδηλώνεται, είτε καμουφλάρεται με ένα κόμπλεξ ανωτερότητας. Αυτό το κόμπλεξ μόνο καταστροφή μπορεί να δημιουργήσει στους γύρω του, διότι δεν αφήνει περιθώρια επικοινωνίας, επειδή το άτομο προσπαθεί να υποβιβάζει συνεχώς τον περίγυρό του με το υπέρμετρο εγώ του.
Δυστυχώς πολλοί πρόεδροι, αρχηγοί είτε συλλόγων, είτε κρατών με το αρρωστημένο εγώ τους, που άγγιξε το παραλήρημα της παντοδυναμίας διασκόρπισαν μια ασήκωτη ομίχλη σε ολόκληρη την οικουμένη. Μιλάμε για αδυναμίες που εξελίσσονται σε συναισθήματα κατωτερότητας, που προσπαθούν να υπεραναπληρωθούν δημιουργώντας ένα αρρωστημένο κόμπλεξ ανωτερότητας.
Σε φυσιολογικά πλαίσια σε όλους τους ανθρώπους αρέσει η επιβράβευση, η οποία χρησιμοποιείται και σαν κίνητρο για αγώνα.
Η 3η κατηγορία περιλαμβάνει άτομα που επιζητούν μια ενασχόληση, όπως οι συνταξιούχοι, οι νοικοκυρές, οι άνεργοι κλπ. Έχουν ανάγκη να ξεφύγουν απ’αυτή την ερημιά, που τους περικυκλώνει, να δραστηριοποιηθούν νοητικά και σωματικά. Δηλ. αισθάνονται την είσοδό τους στους συλλόγους σαν ένα είδος χόμπι, εργασιοθεραπείας, που τους γεμίζει όχι μόνο ψυχικά, αλλά και χρονικά, καλύπτοντας τις κενές ώρες τους.
Η 4η κατηγορία περιλαμβάνει άτομα που σκοπό έχουν το οικονομικό κέρδος. Δηλ. να κάνουν διάφορες «κομπίνες» με σκοπό να τα «οικονομήσουν». Η απάτη έχει ενσωματωθεί στο αίμα τους και πολλές φορές όσο μεγαλύτερη είναι η θέση τους, τόσο οι οικονομικοί τους πόροι αυξάνονται περιέργως.
Η αγνή λέξη κλειδί όλων των συλλόγων είναι «αγώνας». Αλλά μήπως αυτός ο αγώνας δεν είναι ένα κίνητρο για να επιβιώσει ο άνθρωπος; Μήπως αυτός ο αγώνας δεν του έχει απομείνει τώρα πλέον σαν την μόνη ελπίδα για να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον; Το κάθε κόμμα, ο κάθε συνδυασμός, ο κάθε σύλλογος ασχολείται και αγωνίζεται για καλύτερες συνθήκες επιβίωσης. Η τεχνολογική εξέλιξη, που μας οδήγησε στο φεγγάρι (που μόνο ο Ιούλιος Βερν φαντάστηκε πριν ένα αιώνα), στη δημιουργία των ρομπότ κλπ., πραγματοποιήθηκε μετά πολλούς αγώνες επιμονών και επιδιώξεων. Η ιστορία ξεκίνησε από το μηδέν και προχώρησε. Μέσα σ’αυτόν τον εκσυγχρονισμό, δυστυχώς υπήρξαν και υπάρχουν αρνητικές επιπτώσεις (ραδιενέργειες, βόμβες κλπ.) Το σπουδαιότερο είναι ότι ο άνθρωπος ήδη από τη δημιουργία του δεν σταμάτησε ποτέ να εργάζεται, να βάζει στόχους και να προσπαθεί να τους υλοποιήσει, επομένως να ζει.
Τελειώνοντας θα έκανα μια ευχή : «Μακάρι όλοι οι άρχοντες μικροί και μεγάλοι στην πόλη μας  να ανήκουν στην 1η κατηγορία, στους άρχοντες-αλτρουιστές. Αν πραγματικά υπάρχουν, τότε θα είμαστε από τους «τυχερούς της ρουλέτας»!!!
Εσείς φίλοι μου Αναγνώστες, με τα δρώμενα της κάθε περιοχής, γνωρίζεται πλέον καλά σε ποια κατηγορία ανήκουν οι επώνυμοι της μικρής μας τοπικής κοινωνίας που λέγεται …. Ας προσέχουμε λοιπόν πάντα το παρόν και το μέλλον μας…

Κατερίνα Σούμπαση
Κοινωνική Ψυχολόγος, Ψυχοπαθολόγος, Ψυχοθ/τρια
Μεταπτυχιακό στις Επιστήμες της Αγωγής (Paris VIII)
Mετ/κό στη Δημοσιογραφία LCM (London Centre of Management)
(Μορφοψυχολόγος, Συγγραφέας)
Τηλ.: 69 47 69 57 07